The Odessa Steps scene from Battleship Potempkin (Sergei Eisenstein 1925)

Ο Σεργκέι Μιχαήλοβιτς Αϊζενστάιν (22 Ιανουαρίου 1898 - 11 Φεβρουαρίου 1948) ήταν Σοβιετικός σκηνοθέτης, θεωρητικός της τέχνης, της τεχνικής του κινηματογράφου και ένας από τους πρωτοπόρους του σοβιετικού αλλά και παγκόσμιου κινηματογράφου. Ο Αϊζενστάιν ήταν πρωτοπόρος στη χρήση του μοντάζ και το έργο του επηρέασε σημαντικά τους πρώτους σκηνοθέτες ταινιών.

Γεννήθηκε στη Ρίγα της Λετονίας, από ευκατάστατους γονείς, που του εξασφάλισαν μια καλή μόρφωση. Ο πατέρας του, Μιχαήλ Αϊζενστάιν, ήταν αρχιτέκτονας βαλτικής, γερμανικής, εβραϊκής, και σουηδικής καταγωγής ενώ η μητέρα του, Γιούλια, ήταν Ρωσίδα και μέλος της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας. Ως παιδί ακόμα μιλούσε 3 ξένες γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά), ενώ αργότερα παρακολούθησε μαθήματα μηχανικής και αρχιτεκτονικής. Την ίδια εποχή έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για τη ζωγραφική φιλοτεχνώντας αφίσες. Σύντομα ανακάλυψε το θέατρο και ανέβασε στη Μόσχα πολλά θεατρικά έργα, όπως Η αυτού μεγαλειότης η πείνα, Μάκβεθ του Σαίξπηρ, Σοφός Άνθρωπος του Οστρόβσκι και Μάσκες αερίου. Ο Αϊζενστάιν έγραψε πολλά δοκίμια στα οποία αναλύει τα έργα και την τεχνική του και διατυπώνει τις σκέψεις του για την τέχνη του κινηματογράφου.

Το 1924 ξεκίνησε η καριέρα του στον κινηματογράφο σκηνοθετώντας το έργο Απεργία που έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση, παρ' όλες τις αδυναμίες του. Το 1925 σκηνοθέτησε το αριστούργημά του, το Θωρηκτό Ποτέμκιν, σε δικό του σενάριο βασισμένο στα γεγονότα της ανταρσίας στο θωρηκτό Ποτέμκιν του ρωσικού ναυτικού το 1905. Γυρίστηκε μέσα σε λίγες μόνο βδομάδες στην πόλη και το λιμάνι της Οδησσού. Με αυτή την ταινία, στα 27 του χρόνια καθιερώθηκε ως μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες που πέρασαν από τον κινηματογραφικό χώρο.

Η ταινία αυτή θεωρείται από πολλούς κριτικούς του κινηματογράφου ως η πληρέστερη ταινία του βωβού κινηματογράφου και ένα από τα αριστουργήματα της έβδομης τέχνης. Θέμα της, η εξέργεση των ναυτών του θωρηκτού Ποτέμκιν και η υποστήριξη τους από τους κατοίκους της Οδησσού.

Η ταινία διάρκειας 65 λεπτών αποτελείται από πέντε επεισόδια: «Άνδρες και Σκουλήκια» (οι ναύτες διαμαρτύρονται για το χαλασμένο φαγητό), «Δράμα στο Λιμάνι» (οι ναύτες επαναστατούν), «Ένας νεκρός καλεί για Δικαιοσύνη» (ο λαός της Οδησσού κλαίει το νεκρό αρχηγό), «Τα σκαλιά της Οδησσού» (Οι στρατιώτες του Τσάρου αιματοκυλούν την Οδησσό), και «Συνάντηση με τη ναυτική μοίρα» (οι τσαρικές δυνάμεις ενώνονται με τους στασιαστές του Ποτέμκιν). Ο Αϊζενστάιν χρησιμοποίησε ερασιτέχνες ηθοποιούς για να αποδώσουν καλύτερα τους χαρακτήρες της ταινίας.

Η κορυφαία στιγμή του έργου θεωρείται το τέταρτο επεισόδιο με το μακελειό στα σκαλιά της Οδησσού, που θεωρείται η καλύτερη σκηνή στην ιστορία του κινηματογράφου. Έχει ως θέμα τη βία που άσκησαν οι άνδρες της Λευκής Φρουράς του Τσάρου εναντίον του λαού. Το διασκορπισμένο και πανικόβλητο πλήθος που κατεβαίνει τρέχοντας τα σκαλιά κι αμέσως μετά οι Λευκοφρουροί, που σχεδόν μηχανικά με στρατιωτικό βηματισμό, κατεβαίνουν πυροβολώντας, παρουσιάζονται από τον Αϊζενστάιν με εναλλαγές πλάνων, που συγκρούονται και αντιπαρατίθενται με μια ρυθμική θαυμαστής ακρίβειας και αποτελεσματικότητας.

Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» έκανε πρεμιέρα στη Μόσχα στις 21 Δεκεμβρίου 1925, χωρίς να σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία, γεγονός που στενοχώρησε τον Αϊζενστάιν. Τη δόξα και τη φήμη η ταινία την κέρδισε όταν προβλήθηκε στη Δύση.