Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Χρυσόστομος, Γρηγόριος Θεολόγος Τρεις μοντέρνοι παιδαγωγοί.

 Κάθε χρόνο, στις  30 Ιανουαρίου, η Χριστιανική Εκκλησία τιμά από κοινού τους τρεις Μεγάλους Πατέρες και Οικουμενικούς Δασκάλους, τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Στην Ελλάδα τιμώνται ως προστάτες της εκπαίδευσης και των γραμμάτων. Στη φετινή μας ανάρτηση θα αναφερθούμε στις παιδαγωγικές τους απόψεις.

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και ιδιαίτερα ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, τόνισαν ότι ο άνθρωπος είναι «ζώον λογικόν, πολιτικόν», γεγονός που τον καθιστά ανώτερο των αλόγων ζώων και τον κάνει ταυτόχρονα ικανό για αγωγή και παιδεία. Οι τρεις Ιεράρχες είναι εκείνοι που από τον 4ο μ.Χ. αιώνα με τη βαθιά τους μόρφωση θεμελιώνουν το συνδυασμό του ελληνικού και χριστιανικού πολιτισμού και υπερασπίζονται μια παιδεία στηριγμένη στη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων και στα διδάγματα του Ευαγγελίου.

Έχουν ιδιαίτερη σημασία οι παιδαγωγικές τους απόψεις που συνιστούν μια μοντέρνα άποψη για την εκπαίδευση. Η παιδεία κατά τους Τρεις Ιεράρχες πρέπει να αποτελεί δρόμο απελευθέρωσης προσωπικής και κοινωνικής, όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας.Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα απαρτίζεται από δύο στοιχεία σε αρμονική ενότητα, την ψυχή και το σώμα που είναι και τα δυο πολύτιμα δώρα του θεού και συνεπώς πρέπει να τύχουν ειδικής μεταχείρισης από τον άνθρωπο. Ιδιαίτερη σημασία δίνει στην νεανική ψυχή που την θεωρεί εύπλαστη σαν κερί και συνεπώς έχει μεγάλη σημασία η εκπαίδευση των νέων στην τρυφερή τους ηλικία. Ανάλογες και οι απόψεις του Γρηγορίου του Θεολόγουπου υποστηρίζει ότι  η αγωγή των νέων αποτελεί «τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν» και στόχος της είναι  η αρετή, ενώ παράλληλα  θεωρεί πολύ σημαντική τη χρήση υγιών προτύπων από τη νεολαία  Ο Ιωάννης Χρυσόστομος θεωρεί ότι πρωτεύοντα ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία παίζει η προσωπικότητα του δασκάλου καθώς επίσης και η σχέση του με τους μαθητές. Η σχέση δάσκαλου-μαθητή πρέπει να είναι μια σχέση αγάπης και αλληλοσεβασμού. Το να αγαπά ο δάσκαλος το μαθητή και να αγαπιέται από αυτόν, «το φιλείν και φιλείσθαι» όπως ακριβώς λέει, είναι το στοιχείο εκείνο που βοηθάει ουσιαστικά να γίνει αποδοτική η διδασκαλία. Ο καλός δάσκαλος κατά τον Χρυσόστομο εμπνέει, προσελκύει και πείθει. Δεν είναι εγωιστής ούτε αλαζόνας, δε διακρίνεται για το εξουσιαστικό του ύφος, έχει πνεύμα μαθητείας, δεν περιαυτολογεί. Είναι ταπεινός έχοντας συναίσθηση των ατελειών και αδυναμιών του. Γνωρίζει καλά «ότι η επιείκεια είναι πιο δυνατή από τη βία».

Ο παιδαγωγός πρέπει να επιδεικνύει δημοκρατικό πνεύμα και να σέβεται τη γνώμη των μαθητών του. Απέναντι τους να είναι απλός, ειλικρινής, απονήρευτος, άδολος. Να αποφεύγει την ειρωνεία και την υποκρισία.  Οι δάσκαλοι ακόμη δεν πρέπει να είναι φορτικοί και πιεστικοί αλλά φιλόστοργοι.  Οφείλουν να υπερβάλλουν σε φιλοστοργία τους φυσικούς πατέρες. «Ο λόγος (του δασκάλου)», λέει ο Χρυσόστομος πρέπει να είναι «λόγος ανθρώπου που διδάσκει μάλλον παρά ελέγχει, που παιδαγωγεί παρά τιμωρεί, που βάζει τάξη παρά που διαπομπεύει, που διορθώνει παρά που επεμβαίνει στη ζωή του άλλου (του μαθητού)».

Τα βασικά στοιχεία της αληθινής παιδείας για τους Τρεις Ιεράρχες είναι: η αγάπη, η ελευθερία και ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου. Και οι τρεις τονίζουν πως η σχέση παιδαγωγού μαθητή είναι μια σχέση ελευθερίας και δημιουργίας. Ο διάλογος είναι το καλύτερο μέσο για να επιτευχθεί ο σκοπός της αγωγής. Η επιβολή  και ο δογματισμός όχι μόνο δείχνουν έλλειψη αγάπης,  αλλά και δε φέρνουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ο εκπαιδευτικός οφείλει πρώτιστα να σέβεται το δώρο της ελευθερίας που χάρισε ο δημιουργός στα παιδιά και να μη φυλακίζει τις ανησυχίες τους, αλλά να ανοίγει δρόμους. Με απλά λόγια οι Τρεις Ιεράρχες υποστηρίζουν πως η Παιδεία πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου!

Διαβάστε και προηγούμενα άρθρα μας για την γιορτή των Τριών Ιεραρχών κάνοντας κλικ εδώ, εδώ και εδώ.